Nowy rejestr

Powstanie Rejestru Należności Publicznoprawnych (RNP) zakłada ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności (Dz. U. z 2017 r. poz. 933 ze zm.). Ma on zawierać informacje o należnościach pieniężnych podlegających egzekucji administracyjnej, których wierzycielami są naczelnicy urzędów skarbowych i jednostki samorządu terytorialnego.

RNP miał ruszyć 1 stycznia 2018 r. Sejm przyjął jednak ustawę z dnia 14 grudnia 2017 r. zmieniającą ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności, zakładającą przesunięcie tego terminu na 1 lipca 2018 r. Zmianę terminu tłumaczono koniecznością dokonania kompleksowej modyfikacji systemów informatycznych wykorzystywanych przez urzędy skarbowe. Informacje z tych systemów dotyczące zobowiązanych i ich długów publicznoprawnych mają być bezpośrednio wprowadzone do RNP. Prezydent RP nie podpisał jednak ustawy wprowadzającej nowy termin. Skierował 12 stycznia 2018 r. wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją (sygn. akt Kp 2/18). Prezydent miał zastrzeżenia co do czasu wprowadzania zmian. Uznał, że prace parlamentarne nie były prowadzone z pełnym poszanowaniem procedury obowiązującej przy tworzeniu prawa. Nie uwzględniono konstytucyjnie zagwarantowanego terminu na podjęcie przez niego decyzji w sprawie podpisania ustawy oraz nie zachowano vacatio legis przyjmowanych regulacji.

Potrzebę utworzenia rejestru tłumaczy się koniecznością ochrony przedsiębiorców – przede wszystkim małych i średnich – przed nierzetelnymi partnerami biznesowymi. Płynność finansowa firm w znacznej mierze zależy od terminowego wywiązywania się ze zobowiązań przez ich kontrahentów. Nierzetelność kontrahentów często skutkuje koniecznością ograniczenia inwestycji, redukcją zatrudnienia, podnoszeniem cen, a niekiedy wpadnięciem w spiralę długów. Dostęp do informacji o zobowiązaniach publicznoprawnych aktualnych lub potencjalnych kontrahentów umożliwi poznanie ich zdolności płatniczych, a w konsekwencji pozwoli ocenić ryzyko nieuzyskania zapłaty za towary lub usługi.

RNP ma prowadzić Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Szczecinie (zgodnie z projektem z dnia 8 września 2017 r. rozporządzenia w sprawie wyznaczenia organu Krajowej Administracji Skarbowej do prowadzenia Rejestru Należności Publicznoprawnych). Obowiązek wprowadzania do rejestru danych o dłużnikach będzie spoczywał na wierzycielach – naczelnikach urzędów skarbowych oraz jednostkach samorządu terytorialnego.

Jednostka samorządu terytorialnego, reprezentowana przez organ wykonawczy, będzie musiała mieć zgodę na dokonywanie wpisów wyrażoną w uchwale podjętej odpowiednio przez radę gminy, radę powiatu albo sejmik województwa. Uchwała określi rodzaj należności pieniężnych, których nieuiszczenie w terminie będzie groziło ujawnieniem w RNP.

Dane identyfikujące dłużnika wprowadzone do bazy muszą być zgodne z widniejącymi w rejestrze PESEL, CEIDG lub KRS.

Długi w bazie

RNP ma zawierać informacje o należnościach pieniężnych podlegających egzekucji administracyjnej: podatkach, cłach, grzywnach (patrz ramka: Rejestr…). Wprowadzono jednak limit kwotowy. Dana osoba lub firma zostanie wpisana do rejestru, jeżeli łączna kwota jej zadłużenia (wraz odsetkami za zwłokę) wyniesie nie mniej niż 5.000 zł.

W RNP nie będą ujawniane sporne długi. Nie znajdą się w nim dane o należnościach publicznoprawnych stwierdzonych w ostatecznej decyzji, postanowieniu lub innym orzeczeniu, jeżeli zostanie wniesiona skarga do sądu administracyjnego. Zakaz dokonania wpisu obowiązuje w takim przypadku do czasu zakończenia postępowania sądowoadministracyjnego prawomocnym orzeczeniem.

Przeszkodą w zamieszczeniu informacji o długach nie będzie natomiast wszczęcie postępowania w trybie nadzwyczajnym w sprawie ostatecznej decyzji, postanowienia lub innego orzeczenia, np. o stwierdzenie nieważności. W rejestrze powinna jednak znaleźć się wzmianka o uruchomieniu takiej procedury.

Dostęp do danych

RNP będzie jawny. Informacje w nim zgromadzone zostaną bezpłatnie udostępnione dłużnikowi, wierzycielowi, a także każdemu innemu zainteresowanemu. Zainteresowani sprawdzający daną osobę lub firmę poznają łączną kwotę jej zadłużenia. Dłużnikowi zostanie udostępniona informacja o wysokości poszczególnych wpisanych należności pieniężnych wraz z odsetkami za zwłokę, ich rodzaju i podstawie prawnej oraz wierzycielu.

Dane będzie można przeglądać za pośrednictwem Portalu Podatkowego. Potrzebny do tego będzie kwalifikowany podpis elektroniczny lub profil zaufany eGo (ePUAP). Umożliwi to ustalenie, kto i kiedy korzystał z zasobów RNP. Informację o długach publicznoprawnych osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (w tym nierezydenta) będzie można uzyskać po złożeniu za pośrednictwem systemu teleinformatycznego oświadczenia, że dysponuje się udzielonym przez nią pisemnym upoważnieniem. Za korzystanie z RNP bez ważnego upoważnienia grozi grzywna do 30.000 zł. Aby zapewnić dostęp do bieżących informacji, wierzyciele będą mieli obowiązek wprowadzać zmiany lub dokonywać wykreśleń w ciągu 7 dni od dnia dowiedzenia się o istnieniu okoliczności, która uzasadnia aktualizację.

Wybrane podmioty (tzw. uprawnione) będą mogły korzystać z ułatwionego sposobu wyszukiwania, obejmującego więcej niż jednego dłużnika, jeżeli jest to niezbędne do realizacji ich ustawowych zadań. Rozwiązanie to wprowadzono z myślą o wierzycielach, sądowych i administracyjnych organach egzekucyjnych, sądach, organach prokuratury, Szefie CBA, biurach informacji gospodarczej oraz instytucjach utworzonych na podstawie art. 105 ust. 4 Prawa bankowego (Dz. U. z 2017 r. poz. 1876 ze zm.). Korzystanie z ułatwionego sposobu wyszukiwania będzie możliwe po uzyskaniu jednorazowej zgody organu prowadzącego rejestr.

Podmiot wnioskujący o taką zgodę musi dysponować urządzeniami umożliwiającymi odnotowywanie, kto i kiedy w jego imieniu korzystał z RNP. Wymaga się ponadto od niego posiadania zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych uniemożliwiających wykorzystanie udostępnionych danych niezgodnie z celem ich uzyskania. Uprawnione podmioty, z wyjątkiem biur informacji gospodarczej oraz instytucji utworzonych na podstawie art. 105 ust. 4 Prawa bankowego, nie będą potrzebowały pisemnego upoważnienia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej na sprawdzenie w RNP.